ملاتونین یک هورمون طبیعی است که در غده پینه‌آل مغز (pineal gland) تولید می‌شود و نقش اصلی آن تنظیم ریتم شبانه‌روزی یا چرخه خواب و بیداری است. این هورمون معمولاً در ساعات تاریکی شب افزایش می‌یابد و به بدن پیام می‌دهد که زمان استراحت فرا رسیده است. بسیاری از افراد در طول مدت ترک قرص خواب، از ملاتونین کمک می‌گیرند. اما سؤال مهم این است: آیا مصرف ملاتونین بی‌خطر است؟ در این مقاله از کمپ ترک اعتیاد آجودانیه، به‌طور کامل و دقیق به عوارض قرص ملاتونین خواهیم پرداخت.
قرص ملاتونین چیست؟
قرص ملاتونین نوعی مکمل غذایی یا دارویی است که معمولاً از طریق سنتز شیمیایی یا استخراج از منابع طبیعی ساخته می‌شود و به‌صورت قرص، قطره، کپسول یا اسپری در بازار عرضه می‌گردد.
ترکیبات قرص ملاتونین
قرص ملاتونین معمولاً حاوی موارد زیر است:
-
ملاتونین فعال (۳ تا ۱۰ میلی‌گرم در هر دوز)
-
ترکیبات کمکی مانند:
-
مانیتول یا لاکتوز (به‌عنوان حامل)
-
استئارات منیزیم (برای فشرده‌سازی قرص)
-
روکش‌های ژلاتینی یا سلولز گیاهی (در کپسول‌ها)
-
-
در برخی برندها: عصاره‌های گیاهی خواب‌آور مانند بابونه یا سنبل‌الطیب
کاربردهای قرص ملاتونین
قرص ملاتونین کاربردهای زیادی دارد، ازجمله:
-
درمان بی‌خوابی موقت یا مزمن
-
کمک به افرادی که دچار اختلال خواب به‌دلیل جت لگ (تغییر ساعت پرواز) هستند
-
تنظیم خواب در کارگران شیفت شب
-
کمک به خواب کودکان مبتلا به اوتیسم یا ADHD
-
کاهش اضطراب پیش از عمل‌های جراحی
-
درمان اختلال خواب ناشی از افسردگی یا سندرم تأخیر فاز خواب
عوارض قرص ملاتونین
کوتاه‌مدت
-
خواب‌آلودگی در روز
-
اختلال در تمرکز
-
احساس گیجی یا سرگیجه
-
سردرد خفیف
-
تهوع و مشکلات گوارشی
-
کاهش دمای بدن
-
احساس سنگینی در قفسه سینه
بلند مدت
-
اختلال در ترشح طبیعی ملاتونین بدن
-
وابستگی روانی به مصرف قرص
-
برهم خوردن نظم خواب پس از قطع مصرف
-
کاهش پاسخ‌دهی بدن به ملاتونین (تحمل دارویی)
-
احتمال بروز افسردگی یا بدخوابی پس از ترک ناگهانی
عوارض قرص ملاتونین در کودکان و نوجوانان
مصرف ملاتونین در کودکان تنها باید با تجویز پزشک انجام شود، زیرا:
-
ممکن است بر هورمون‌های رشد و بلوغ اثر بگذارد
-
می‌تواند باعث بروز کابوس، اضطراب یا نوسانات خلقی شود
-
گاهی موجب بی‌قراری یا بیش‌فعالی شبانه می‌شود
-
اختلال در سیکل هورمونی بدن به‌ویژه در دوران پیش‌بلوغ
عوارض ملاتونین در زنان باردار و شیرده
هیچ مطالعه قطعی‌ای درباره ایمنی ملاتونین در دوران بارداری وجود ندارد، اما خطرات احتمالی شامل:
در دوران بارداری:
-
افزایش خطر سقط جنین به‌دلیل تغییرات هورمونی
-
تداخل با رشد مغز و اعصاب جنین
-
اختلال در عملکرد جفت
در دوران شیردهی:
-
انتقال ملاتونین از طریق شیر به نوزاد
-
خواب‌آلودگی یا بی‌نظمی در خواب نوزاد
-
کاهش تولید شیر در برخی مادران
تداخلات دارویی ملاتونین
ملاتونین می‌تواند با داروهای زیادی تداخل داشته باشد. مهم‌ترین داروهایی که مصرف همزمان آن‌ها با ملاتونین خطرناک یا غیراستاندارد است عبارت‌اند از:
|
نوع تداخل |
عوارض |
| وارفارین (رقیق‌کننده خون) |
افزایش خطر خونریزی |
|
قرص‌های ضدبارداری |
افزایش بیش از حد ملاتونین در بدن |
| داروهای ضدافسردگی (SSRIs) |
نوسانات خلقی یا تشدید اضطراب |
|
بنزودیازپین‌ها و داروهای خواب‌آور |
تشدید اثر خواب‌آلودگی |
| داروهای ضدتشنج |
کاهش کارایی دارو یا افزایش عوارض |
|
کورتون‌ها |
تداخل با اثر ضدالتهابی آن‌ها |
|
داروهای دیابت |
ممکن است سطح قند خون را تغییر دهد |
| داروهای ضدفشار خون |
افت بیشتر فشار خون |
💡 همچنین باید توجه داشت که مصرف همزمان الکل و ملاتونین نیز به‌شدت منع شده، چرا که می‌تواند اثرات خواب‌آور هر دو ماده را تشدید کرده و موجب خواب‌آلودگی شدید، تداخل در تنفس، و کاهش واکنش‌های عصبی شود.
چه کسانی نباید قرص ملاتونین مصرف کنند؟
افراد زیر باید از مصرف ملاتونین اجتناب کنند یا فقط با تجویز پزشک استفاده نمایند:
-
خانم‌های باردار یا شیرده
-
افراد مبتلا به صرع یا اختلالات عصبی شدید
-
افراد دارای فشار خون پایین یا نوسانی
-
بیماران مبتلا به افسردگی‌های شدید یا دو قطبی
-
بیماران کبدی یا کلیوی
-
افرادی که داروهای ضدانعقاد یا قلبی مصرف می‌کنند
-
کودکان زیر ۱۲ سال بدون نظر پزشک
❗ علت این ممنوعیت‌ها:
ملاتونین بر ترشح هورمون‌ها، عملکرد مغز و تعادل سیستم اعصاب تأثیر دارد و در افراد آسیب‌پذیر ممکن است عوارض جدی و غیرقابل جبران ایجاد کند.
چگونه عوارض قرص ملاتونین را به حداقل برسانیم؟
برای استفاده ایمن از ملاتونین:
- با دوز پایین شروع کنید (۰.۵ تا ۱ میلی‌گرم)
- فقط هنگام نیاز و برای مدت کوتاه استفاده شود
- مصرف در ساعت مناسب (۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب)
- اجتناب از مصرف همزمان با داروهای خواب‌آور یا الکل
- تنظیم شرایط محیط خواب برای اثربخشی بیشتر
جایگزین‌های طبیعی ملاتونین برای بهبود خواب
اگر نمی‌خواهید قرص ملاتونین مصرف کنید یا دچار عوارض شده‌اید، راه‌حل‌های طبیعی زیر می‌توانند به تنظیم خواب شما کمک کنند:
- دمنوش‌های خواب‌آور: مانند بابونه، اسطوخودوس، سنبل‌الطیب
- ورزش منظم: مخصوصاً در صبح یا عصر
- قرار گرفتن در معرض نور طبیعی خورشید در روز
- کاهش نور آبی موبایل و تلویزیون قبل از خواب
- تکنیک‌های تن‌آرامی (ریلکسیشن) و تنفس عمیق
جمع‌بندی
ملاتونین یکی از رایج‌ترین مکمل‌های خواب است که اگر به‌درستی استفاده شود، می‌تواند در کوتاه‌مدت مفید واقع شود. اما عدم آگاهی از عوارض، تداخلات دارویی و موارد منع مصرف آن می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. بهترین رویکرد، استفاده کوتاه‌مدت و مشورت با پزشک است.
