بسیاری از شما کلمه اوردوز را بارها شنیده‌اید. این کلمه شما را به یاد اعتیاد و مصرف زیاد مواد مخدر می‌اندازد. با این وجود، باید بدانید که اوردوز صرفا در مصرف مواد مخدر اتفاق نمی‌افتد. شما ممکن است با مصرف برخی از داروهای مفید هم دچار اوردوز شوید. پس بهتر است با این مقاله همراه شوید تا بدانید اوردوز چیست و در چه زمانی اتفاق می‌افتد.
مصرف بیش از اندازه مواد
بدن هر فرد بسته به خصوصیات فیزیولوژیک خود دارای ظرفیت و توان مشخصی برای دریافت مواد یا داروهای مختلف است. وقتی شما بیش از حد توان بدنی خود دارو یا ماده‌ای را مصرف کنید، سلامتی جسمی‌تان را به خطر می‌اندازید. مصرف بیش از اندازه مواد به‌خصوص مواد خطرناکی مثل مخدرها باعث سمی شدن بدن و درنتیجه وقوع خطرات ناخوشایندی می‌شود.
اوردوز overdose
عبارت اوردوز Overdose یک کلمه انگلیسی و به معنی مصرف بیش از اندازه یک دارو یا ماده مخدر است. با اینکه اکثر ما کلمه اوردوز را بیشتر برای مصرف بیش از حد مواد مخدر به یاد می‌آوریم ولی این اصطلاح برای مصرف داروهای خوراکی و پزشکی هم کاربرد دارد. اوردوز معمولا به دلیل مصرف بیش از اندازه و حد توان بدنی رخ می‌دهد و دلایل مختلفی هم ممکن است داشته باشد. درواقع، زمانی که متابولیسم بدن فرد قادر به سم‌زدایی و خروج حجم زیادی از ماده مخدر یا دارو نیست، اوردوز اتفاق می‌افتد. این اتفاق به دلیل خطرناک بودن و عوارض جدی جسمی باید سریعا تشخیص داده شده و درمان شود؛ به‌خصوص زمانی که تصادفی و غیرعمد رخ می‌دهد. به این معنی که فرد به دلایلی مثل عدم آگاهی از میزان درست یا زمان مناسب برای مصرف اقدام به استفاده بیش از اندازه دارو یا مواد می‌کند.
نشانه های بروز اوردوز
از انجایی که اوردوز وضعیت جسمی خطرناکی را رقم می زند، با علائم و نشانه‌های جسمی شدیدی همراه است. شخصی که دچار این حادثه می‌شود باید سریعا مورد درمان قرار بگیرد و یا به مراکز پزشکی و تخصصی انتقال پیدا کند. برخی از نشانه های بروز اوردوز که باید با آنها آشنا باشید تا بتوانید به شخص حادثه دیده کمک کنید، عبارتند از:
- مشکلات تنفسی-ریوی و بسته شدن مجرای هوا
- شنیده شدن صدای خرخر در هنگام تنفس
- کبودی لب و انگشتان
- بیهوشی
- تب شدید
- بیقراری
- گشادی مردمک چشم
علاوه بر این نشانه‌ها، درد قفسه سینه، گیجی، تشنج، عدم تعادل در ایستادن یا راه رفتن و پرخاش شدید علائمی دیگری هستند که ممکن است رخ دهند. با مشاهده این علائم باید به کمک فرد آسیب دیده بروید و او را به مرکز درمانی مناسبی منتقل کنید. یا اینکه اگر خودتان دچار چنین حادثه‌ای شدید، سریعا از دیگران کمک بخواهید.
اوردوز چه خطرهایی در پی دارد؟
در هنگام وقوع اوردوز سم زیادی در بدن ایجاد می‌شود که عملکرد حیاتی بدن را مختل می‌کند. قلب و مغز دو بخش حیاتی مهم بدن هستند که در این گونه مواقع ممکن است دچار اختلال در عملکرد خود شوند. این اختلال ممکن است به شکل کاهش ضربان قلب یا تنفس نادرست و خفگی بروز کند. به‌خصوص زمانی که با مصرف بیش از حد یک ماده مخدر صنعتی دچار اوردوز شوید، بخش‌های عصبی مغز مختل می‌شوند. این اختلال دی اکسید کربن خون شما را افزایش داده و باعث خفگی می‌شود. از جمله خطرات وقوع اوردوز عبارتند از:
- حمله قلبی
- سکته قلبی یا مغزی
- بیهوشی و کما
- بسته شدن راه هوا و خفگی
اگر شدت این اختلا‌ها در عملکرد حیاتی بدن بسیار بالا باشد، ممکن است مرگ اتفاق بیفتد. بنابراین باید از دلایلی که باعث وقوع اوردوز می‌شوند آگاه باشید و از آنها جلوگیری کنید.
دلایل وقوع اوردوز
درست است که اوردوز بیشتر به دلیل مصرف بیش از حد و بی رویه یک ماده مخدر یا دارویی اتفاق می‌افتد. اما دلایل دیگری هم وجود دارد که در نهایت منجر به وقوع چنین اتفاقی خواهد افتاد. مثلا اگر از نحوه درست مصرف یک ماده مخدر یا دارو آگاه نباشید و مقدار مصرفی آن یا فاصله زمانی درست مصرف آن را رعایت نکنید، ممکن است دچار اوردوز شوید. هر ماده مخدری دارای یک نیمه عمر یا به عبارتی بازه زمانی باقی ماندن در بدن دارد.
اگر فرد معتاد به این مسئله توجه نکند و در نوبت بعدی مصرف خود زمانی را انتخاب کند که هنوز مقداری از ماده مخدر قبلی یا همان ماده در بدن او باقی مانده است، دچار مسمومیت یا اوردوز می‌شود. مصرف ترکیبی نادرست مواد مخدر یا داروها یا به عبارتی الگوی چند مخدری هم دلیل دیگر بروز اوردوز است. از آنجایی که ماهیت یا اثر برخی مواد با هم کاملا متفاوت است، شرایط وقوع اوردوز بعد از مصرف نادرست آنها هم کمی تفاوت دارد.
اوردوز در مصرف مواد مخدر مختلف
نحوه مصرف مواد مخدر مختلف تفاوت هایی با هم دارد. بیش مصرفی هر ماده مخدر لزوما منجر به اوردوز نمی شود بلکه برخی از مواد در کنار مصرف مواد دیگر و به عبارتی الگوی چند مخدری باعث بروز این اتفاق می‌شوند. بیش مصرفی در موادی مثل متادون، مورفین، هروئین، کودون و مشتقات تریاک به تنهایی باعث وقوع اوردوز می‌شود. ولی مصرف کوکائین، مت آمفتامین یا بنزودیازپین با الگوی مصرف چند مخدری و در کنار الکل ممکن است منجر به اوردوز شود؛ چراکه الکل میزان اثربخشی این مواد را تشدید می‌کند. حتی مصرف الکل با داروهای مسکن به‌خصوص مسکن‌های قوی که افراد معتاد مصرف می‌کنند، خطر اوردوز به همراه دارد. بیش مصرفی یا اوردوز آنقدر سریع اتفاق می‌افتد که باید بدون اتلاف وقت به کمک فرد آسیب دیده بروید وگرنه در معرض خطر مرگ قرار خواهد گرفت.
نجات شخص در زمان اوردوز
شخصی که دچار سوء مصرف یا بیش مصرفی می‌شود، در معرض خطرهای جانی مثل کما، سکته و حتی مرگ قرار دارد. اگر با چنین فردی در زمان اوردوز روبرو شدید، فورا به کمک او بروید و برای نجات جان او کاری انجام دهید. قطعا فردی که دچار بیش مصرفی می‌شود، شرایط ناگواری را خواهد داشت و شما به تنهایی از عهده کمک به او برنمی‌آیید. بنابراین، فورا با اورژانس تماس بگیرید یا فرد حادثه دیده را به یک مرکز درمانی منتقل کنید. در این بین، کارهایی را می‌توانید برای نجات جان شخص و جلوگیری از آسیب‌های جدی‌تر انجام دهید؛ در اینگونه مواقع:
- خونسرد باشید
- سطح هوشیاری و وضعیت جسمی فرد بیمار را ارزیابی کنید
- اگر بیمار هوشیار است، او را به آرامش دعوت کنید
- با پرسیدن چند سوال از وضعیت جسمی و میزان مصرف او آگاه شوید
- اطلاعات لازم برای مراقبت های بیشتر در مرکز درمانی را از شخص بیمار دریافت کنید
- اگر اختلال تنفسی بیمار را تشخیص دادید، او را به پهلو یا وضعیتی بخوابانید که دچار خفگی و انسداد راه تنفسی نشود
- نبض بیمار را بررسی کنید
- در صورت بیهوشی و تشخیص احتمال ایست قلبی، احیای قلبی ریوی را انجام دهید.
در صورت بیهوشی فرد بیمار و آسیب های جدی، فورا فرد را به بیمارستان یا مراکز درمانی دیگر برسانید تا سریعا مورد درمان قرار بگیرید.
درمان اوردوز
از آنجایی که بیش مصرفی یا اوردوز مانند مسمومیت است، برای درمان بیمارانی که دچار چنین حادثه‌ای می‌شوند، معالجات مشابهی انجام می‌گیرد. مثلا در گام اول، معده فرد بیمار شستشو داده می شود تا سم ایجاد شده توسط بیش مصرفی از بدن او خارج شود. برای جلوگیری از جذب بیشتر سموم موجود در خون بیمار و دفع آنها، کربن فعال به بیمار داده می‌شود. اگر بیمار دچار اختلال تنفسی شده باشد، مسیر هوایی و ریه فرد با لوله گذاری باز می‌شود. برای خنثی کردن اثرات دیگر مسمومیت ناشی از اوردوز ممکن است داروهای دیگری هم برای بیمار تجویز شوید. اگر بیمار دچار بیقراری یا ناآرامی باشد، با مصرف داروهای آرامبخش می‌تواند به شرایط روحی عادی برگردد. برای درمان همیشگی و جلوگیری از تکرار دوباره بیش مصرفی هم می‌توان با درمان سم زدایی مواد مخدر و ترک اعتیاد، بهترین روش را در پیش گرفت.
راه های جلوگیری از وقوع اوردوز
با توجه به توضیحاتی که در مورد بیش مصرفی یا اوردوز عنوان شد، سوءمصرف یا آگاهی ناکافی راجع به نحوه مصرف مواد مخدر یا داروها باعث روز این حادثه می‌شود. پس اگر شما اعتیاد به مصرف ماده مخدر یا داروی درمانی خاصی دارید بهتر است راه‌های جلوگیری از وقوع اوردوز را بشناسید.
اولین و مطمئن ترین راه پیشگیری عدم مصرف مواد مخدر یا داروهای قوی و خطرناک است. اگر هم برای اولین بار یا بعد از عدم مصرف در یک دوره طولانی، اقدام به مصرف می‌کنید، بهتر است با دز پایین شروع کنید. حضور یک فرد دیگر در کنار شما در زمان مصرف کمک کننده است. نسبت به ماده مصرفی خود، شرایط و نحوه مصرف آن اطلاعات کافی کسب کنید. در صورت امکان مواد یا داروها را با هم به طور ترکیبی یا همزمان مصرف نکنید. روش دیگر جلوگیری از وقوع اوردوز این است که در صورت اعتیاد شدید به مصرف یک ماده اقدام به ترک آن یا کم کردن میزان مصرف آن کنید.
مراقبت های بعد از اوردوز
اثرات ناشی از اوردوز گاهی آنقدر شدید و قوی است که تا مدت‌ها بعد نیاز به مراقبت خواهید داشت. وقوع اوردوز ممکن است عوارضی مثل آسیب به کبد، سیستم قلبی عروقی، ناراحتی های عصبی، مشکلات روحی و سوءمصرف شدیدتر را به دنبال داشته باشد. پس بهتر است بعد از وقوع چنین اتفاقی، جدیت بیشتری در مراقبت از خود به خرج بدهید. بهتر است تا مدتی تحت نظر پزشک معالج خود یا متخصصین کلینیک ترک اعتیاد باشید و از درمان‌های تکمیلی بهره بگیرد. دریافت خدمات روانشناسی به شما کمک می‌کند تا سوءمصرف را خود ار کنترل کنید و آرامش روحی خود را به دست بیاورید. خود را کم‌کم برای ترک مصرف ماده مخدر یا داروی مصرفی آماده کنید.
