اعتیاد؛ واژه‌ای که شنیدن آن حس ناخوشایندی ممکن است ایجاد کند یا حداقل ذهن ما نسبت به آن واکنش مناسبی نشان نمی‌دهد. به هر حال اعتیاد نوعی رفتار منفی است که فرد درگیر، باید به نوعی از شر آن خلاص شود، اما چگونه؟ احتمالا همه ما ذهنیتی در مورد هیپنوتیزم داریم. برخی افراد ممکن است آن را نوعی سرگرمی و خرافه و برخی دیگر کاملا علمی و کارساز بدانند. به هر ترتیب هیپنوتراپی درمانی اعتیاد، امروزه یکی از محبوب‌ترین روش‌های درمان اعتیاد به شمار می‌رود. این روش چگونه انجام می‌شود؟ آیا استفاده از هیپنوتراپی برای درمان اعتیاد مطلوب است؟ در این مطلب به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
در طول هیپنوتراپی درمانی اعتیاد چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟
در طول هیپنوتراپی یا هیپنوتیزم‌درمانی، افراد از آنچه در اطرافشان رخ می‌دهد، اطلاع چندانی ندارند. در واقع افراد بیشتر روی تجربه درونی خود متمرکز می‌شوند تا اتفاقات اطراف! تجربیات درونی، شامل تخیل، احساسات، خاطرات، افکار و … می‌شوند. هیپنوتراپی 3 جزء اصلی دارد که عبارتند از:
- جذب: به نوعی تمرکز عمیق ذهنی گفته می‌شود. شخص هیپنوتیزم‌شده، عمیقا جذب تمام افکار، تصورات و احساسات خود می‌شود. حالتی را تصور کنید که غرق در افکار خود یا تماشای یک فیلم می‌شوید. همین اتفاق برای افراد هیپنوتیزم‌شده رخ می‌دهد.
- تفکیک: این جنبه در هیپنوتراپی درمانی اعتیاد، نشان می‌دهد که فرد از آنچه در اطراف رخ می‌دهد و باعث حواس‌پرتی می‌شود، جدا شده است. به همین دلیل وقتی هیپنوتیزم‌کننده از فرد هیپنوتیزم‌شده درخواست بلند کردن دست یا کاری را می‌کند، بدون معطلی انجام می‌دهد.
- تلقین‌پذیری: شخص هیپنوتیزم‌شده، کنترلی روی اعمال خود ندارد. در این حالت وقتی به او تلقین می‌شود به راحتی آن را خواهد پذیرفت.
آشنایی با برخی از مفاهیم مهم هیپنوتراپی
این نوع درمان روی مدل ذهنی خودآگاه و ناخودآگاه تمرکز دارد. این دو بخش از ذهن عملکردهای متفاوتی با یکدیگر دارند. در واقع هم ذهن ناخودآگاه و هم ذهن خودآگاه، روی فعالیت‌های روزمره تاثیرگذارند. آشنایی با مفاهیم این رویکردهای ذهنی، افراد را برای پذیرش تغییرات مثبت، آماده‌تر می‌کند. در ادامه با 2 مورد از مهم‌ترین این مفاهیم آشنا می‌شوید.
ضمیر خودآگاه یا هشیار
این ذهن دقیقا در همان لحظه که روی موضوعی توجه دارید، متمرکز می‌شود. برای مثال صداها، مناظر، فعالیت‌ها و … تجربیاتی هستند که مستقیما توسط ذهن خودآگاه درک می‌شوند. ضمیر خودآگاه تا حدود زیادی محدود است. در واقع تمام آنچه می‌بینیم و در یک زمان رخ می‌دهند در حوزه ضمیر ناخودآگاه قرار می‌گیرند. در همین حین اندام‌های بدن، میلیون‌ها بیت اطلاعات مختلف را رد‌وبدل می‌کنند. این اطلاعات از طریق ضمیر ناخودآگاه مدیریت می‌شوند.
ضمیر ناخودآگاه
مفهوم ضمیر ناخودآگاه در هیپنوتراپی درمانی اعتیاد به تمام عقاید، باورها، خاطرات و الگوهای آموزشی ذهنی اشاره دارد. یادگیری حروف الفبا، دوچرخه‌سواری، صحبت‌کردن و … در حوزه ضمیر ناخودآگاه قرار می‌گیرند. همچنین وابستگی و اعتیاد به مواد مخدر یا الکل هم در ضمیر ناخودآگاه اتفاق میفتد. به همین دلیل وقتی فرد آگاهانه هم تصمیم به ترک رفتار ناسالم خود می‌گیرد، برای رهایی از این الگو کار بسیار سختی در پیش دارد.
درواقع هیپنوتراپی روی ضمیر ناخودآگاه متمرکز می‌شود. با استفاده از هیپنوتیزم، ضمیر ناخودآگاه فرد دسترس‌پذیرتر می‌شود. درمانگر می‌توان به فرد کمک کند تا رفتار قدیمی را بیاموزد. برای این کار می‌توان از تمدد اعصاب، تصویرسازی هدایت‌شده، پیشنهادات هیپنوتیزمی و … رفتارهای مثبت را جایگزین رفتارهای ناسالم کرد.
هیپنوتراپی برای چه افرادی مفید است؟
اعتیاد یک وضعیت بسیار ناراحت‌کننده در زندگی هر فرد و اطرافیان او محسوب می‌شود. به همین دلیل افرادی که درگیر اعتیاد هستند، باید گزینه‌های زیادی را برای رهایی از این معضل داشته باشند. با این حال همانطور که اشاره کردیم، اعتیاد نوعی وابستگی عمیق است که ریشه در ضمیر ناخودآگاه دارد. به همین دلیل باید به دنبال روشی برای تغییر رفتار ضمیر ناخودآگاه پیدا کرد.
هیپنوتراپی درمانی اعتیاد، برای افرادی مناسب است که به نوعی وابستگی یا اعتیاد دارند. این درمان برای سوءمصرف مواد مخدر و رفتارهای اعتیادآور مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید این سوال ایجاد شود که اساسا اعتیاد به چه حالتی گفته می‌شود؟ اعتیاد رفتاری است که علائم خاص خود را دارد. این علائم عبارتند از:
- ناتوانی در توقف یک رفتار با وجود مشاهده پیامدهای منفی آن
- داشتن ولع و وسواس فکری برای رسیدن به یک ماده یا فعالیت منفی
- انزوای اجتماعی
- ریسک در انجام فعالیت‌های غیرضروری
- از دست دادن اشتها
- مشکل در رفتار
- بدخوابی یا بی‌خوابی
هیپنوتراپی چگونه به درمان اعتیاد کمک می‌کند؟
بیشتر افرادی که دچار اعتیاد هستند، برای ترک این وابستگی به هیپنوتراپی روی می‌آورند. معمولا افرادی به این روش روی می‌آورند که قبل‌تر چندین روش را برای ترک اعتیاد امتحان کرده‌اند. به همین دلیل شاید دچار احساس ناامیدی، سرخوردگی و دلسردی شده باشند. هیپنوتیزم درمانی اعتیاد، باعث درمان برخی از رفتارهای منفی ناشی از اعتیاد، مثل اعتمادبنفس پائین، آسیب‌های روحی و عاطفی و … می‌شود. همچنین تعارض بین ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه را برطرف می‌کند. این موضوع شانس موفقیت در ترک اعتیاد را به صورت چشمگیری افزایش می‌دهد. در ادامه به برخی از اصلاحات هیپنوتراپی در افراد دارای اعتیاد اشاره می‌کنیم.
عزت نفس پایین
افرادی که دارای عزت نفس پایینی هستند، شانس بیشتری برای ابتلا به اعتیاد دارند. از طرف دیگر افرادی که اعتیاد دارند، احساساتی، مثل شرم و احساس گناه را گزارش می‌کنند. این نشان‌دهنده پائین بودن عزت نفس در این افراد است. در طول هیپنوتراپی درمانی اعتیاد، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا ارزش خود را درک کرده و عزت نفس بیشتری داشته باشد. درمانگر معمولا در طول هیپنوتیزم از روش‌هایی، مثل یادداشت روزانه، پیشنهادات هیپنوتیزمی، تائید مثبت و … استفاده می‌کند.
تجارب تلخ گذشته
یکی از انگیزه‌های رایج افراد برای اعتیاد، داشتن تجارب تلخ یا حوادث ناگوار در گذشته است. در افرادی که دچار اعتیاد هستند، حل این موضوع می‌تواند تا حدودی باعث کاهش اعتیاد شود. مطالعه‌ای که در سال 2007 روی 3 گروه از افرادی که دارای اعتیاد بودند انجام شد، نشان داد که تجارب تلخ گذشته یا تروما، نقش تعیین‌کننده‌ای در ابتلا به اعتیاد دارد.
در طول برنامه درمانی هیپنوتیزم، درمانگر به بازیابی خاطرات آسیب‌زا یا تلخ فرد می‌پردازد. درمانگر باید مدت زیادی را صرف این موضوع کند. وقتی که علائم مرتبط با تروما یا تجارب تلخ گذشته در ضمیر ناخودآگاه کاهش پیدا کنند، شانس موفقیت در ترک اعتیاد هم بیشتر می‌شود.
هیپنوتراپی درمانی اعتیاد
انگیزه خودآگاه یا ناخودآگاه
این نوع انگیزه‌ها متفاوت هستند. برای مثال فردی که آگاهانه تصمیم به ترک اعتیاد گرفته باشد، ممکن است همچنان درگیر انگیزه‌های ناخودآگاه باشد. این انگیزه‌های ناخودآگاه ممکن است باعث انجام رفتارهایی شود که هدف ترک اعتیاد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. انگیزه‌های ناخودآگاه معمولا تمایل به برآورده‌کردن نیازهای اولیه، مثل آسایش، امنیت، لذت و … دارند. وقتی در گذشته این نیازها برطرف شده‌اند، جلوگیری از برطرف‌شدن آنها کار دشواری بنظر می‌رسد. درمانگر در هیپنوتراپی درمانی اعتیاد به دنبال جایگزین مناسب برای برآورده کردن نیازهای ضمیر ناخودآگاه است.
معرفی روند هیپنوتراپی برای درمان اعتیاد
درمان اعتیاد به این روش، نیازمند یک‌سری مراحل خاصی است. در دوره هیپنوتراپی ارزیابی اولیه، جلسات هیپنوتیزم و حمایت انجام می‌شوند. در ادامه به بررسی این مراحل می‌پردازیم.
ارزیابی اولیه
در طول ارزیابی اولیه از فرد در مورد تجارب گذشته و حال سوالاتی پرسیده می‌شود. این سوالات بیشتر حول محور وابستگی هستند. وابستگی مهم‌ترین مساله در اعتیاد به شمار می‌رود. به همین دلیل درمانگر هیپنوتیزم، باید به این جنبه از رفتارهای فرد دارای اعتیاد احاطه داشته باشد. همچنین در صورت نیاز ممکن است از سایر مشاوران روانشناسی و … هم در این زمینه کمک بگیرد.
در مرحله ارزیابی اولیه، باید موقعیت‌ها و محرک‌های بیرونی که زمینه رفتار اعتیادگونه و وابستگی را فراهم می‌کنند، شناسایی شوند. درمانگر تمام علائم را در این دوره یادداشت می‌کند. علائمی مثل گفتگوی درونی، تصاویر ذهنی، احساسات فیزیکی و … مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. با استفاده از این علائم و پاسخ‌های فرد به سوالات درمانگر، طرح یا برنامه درمانی ارائه می‌شود.
جلسات اصلی هیپنوتیزم
این که در هیپنوتراپی درمانی اعتیاد چه تعداد جلسه نیاز است به عوامل متعددی بستگی دارد. تعداد جلسات از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بعضی افراد بعد از طی دو الی سه جلسه نتایج بسیار مثبتی به دست می‌آورند. از سوی دیگر ممکن است برخی افراد به بیش از این تعداد جلسه نیاز داشته باشند.
معمولا در جلسه اول، درمانگر به القای خلسه به فرد دارای اعتیاد می‌پردازد. در این حالت فرد به آرامشی عمیق و متمرکز هدایت می‌شود. در جلسات اولیه درمانگر از روش‌های خاصی برای تسکین علائم وابستگی به اعتیاد استفاده می‌کند. همچنین دلایل ایجاد استرس و اضطراب فرد ریشه‌یابی می‌شوند.
با 3 روش اصلی هیپنوتراپی درمانی اعتیاد آشنا شوید
به طور کلی درمانگر ممکن است از 3 روش برای درمان اعتیاد و وابستگی افراد استفاده کند. در ادامه به بررسی این 3 روش می‌پردازیم.
ارائه پیشنهادات بعد از هیپنوتیزم
در این روش درمانگر پیشنهادات مثبتی را به فرد انتقال می‌دهد. این پیشنهادات در مورد زمان حال هستند. نکته مهم این روش، باورپذیر بودن پیشنهادات درمانگر هستند. این پیشنهادات جایگزین بسیار مناسبی برای مصرف مواد به شمار می‌آیند.
تکیه دادن یا لنگر انداختن
این روش به تحت‌الحمایه قرار گرفتن فرد توسط اعتیاد اشاره دارد. به این معنی که فرد دارای اعتیاد به عامل وابستگی ولع یا تکیه دارد. درمانگر در روش لنگر انداختن، سعی در ارائه تکنیک‌هایی برای جایگزینی محرک‌های مثبت، برای دستیابی به نتایج مطلوب دارد. در خلسه به روش لنگر انداختن، فرد احساس امنیت، آرامش و راحتی می‌کند. در این حالت آموزش‌های لازم برای ایجاد لنگر مثبت در احساسات به او داده می‌شوند.
بازیابی حافظه
همانطور که اشاره کردیم، تجارب تلخ گذشته، ممکن است باعث کشیده‌شدن افراد به دام اعتیاد باشد. در هیپنوتراپی درمانی اعتیاد، می‌توان این خاطرات را دوباره مرور کرد. درمانگر سعی می‌کند به یادآوری خاطرات آسیب‌زا در دوره کودکی یا هر دوره دیگر بپردازد. در حالت خلسه به فرد القا می‌شود که از آن حادثه عبور کرده و جان سالم به در برده است. به این ترتیب دیگر خطری او را تهدید نمی‌کند.
آیا هیپنوتراپی درمانی اعتیاد موثر است؟
در نهایت باید این موضوع بررسی شود که اساسا این روش برای درمان اعتیاد مفید و موثر است؟ مقوله هیپنوتیزم ابتدا و در دهه 1980 میلادی به عنوان یک سرگرمی در آمریکا رواج پیدا کرد. به همین دلیل بیشتر متخصصان معتقد بودند که خاصیت درمانی چندانی ندارد. امروزه استفاده از هیپنوتیزم برای درمان انواع وابستگی‌ها رواج بیشتری پیدا کرده است. برخی مطالعات در سالیان گذشته، اثربخشی این روش را برای درمان وابستگی ثابت می‌کنند.
در سال 2004 مطالعه‌ای روی 18 بیمار انجام شد. این بیماران تحت درمان هیپنوتیزم قرار گرفتند. نتایج این مطالعات، بهبودی 77 درصدی را نشان دادند که رقم قابل توجهی به شمار می‌آید. همچنین مطالعات دیگری که روی 4 گروه از جانبازان انجام شد، نشان از تاثیرگذاری مثبت هیپنوتیزم در درمان سوءمصرف اعتیاد ناشی از کمبود اعتمادبنفس و آرامش و … داشت. به این ترتیب هیپنوتیزم می‌توان یک مکمل درمانی فوق‌العاده موثر برای اعتیاد باشد.
هیپنوتراپی درمانی اعتیاد به عنوان یک راهکار درمان مکمل برای وابستگی، روش‌های درمانی مختلفی را به افراد پیشنهاد می‌کند. در این روش‌ها از درمان شناختی رفتاری، درمان با کمک پزشکی، پیگیری‌های طولانی مدت و … استفاده می‌شود. در مورد پیگیری می‌توان به جلسات طولانی مدت برای جلوگیری از بازگشت به حالت اعتیاد اشاره کرد. معمولا پیگیری‌ها به صورت مشاوره فردی، شرکت در گروه‌های حمایتی و … صورت می‌گیرند.
کلام پایانی
استفاده از هیپنوتراپی درمانی اعتیاد، یکی از روش‌های رایج در درمان وابستگی و سوءمصرف مواد مخدر محسوب می‌شود. در طول هیپنوتراپی یا هیپنوتیزم‌درمانی، فرد وارد حالت خلسه می‌شود. در این حالت از اتفاقاتی که در اطراف رخ می‌دهد، اطلاع چندانی ندارد. در واقع فرد بیشتر روی احساسات، افکار، حوادث و … درونی خود متمرکز می‌شود.
به طور کلی هیپنوتراپی برای درمان اعتیاد شامل 3 مرحله اصلی جذب، تفکیک و تلقین‌پذیری است. هدف از انجام این روش، القای پیشنهادات و روش‌های مثبت برای جایگزینی روش‌های منفی و اعتیادآور است. این نوع درمان نیاز به چندین جلسه دارد. مطالعات ثابت کرده‌اند که انجام هیپنوتیزم در درمان اعتیاد نقش کاملا موثری دارد. به همین دلیل امروزه گرایش به این نوع درمان در بهترین کمپ ترک اعتیاد تهران، بیشتر از گذشته شده است.
